by: Jose Carmelo Sunga

Sinaunang Roma
Ang Sinaunang Roma ay isang sinaunang kabihasnan sa Europa, hilagang Afrika, at kanlurang Asya na nagtagal mula 753 BCE hanggang 476 CE. Nang daan-daang taon kinontrol ng mga Romano ang kabuuan ng kanlurang Europa, pati na rin ang buong kasakupang pumapalibot sa Dagat Mediterranean at bahagi ng kasakupang pumapalibot sa Dagat Itim.

Heograpiya
Roma-lungsod at kapital ng Italya

-city on the seven hills

Italya-latin "Italus",bota

-maburol at bulubundukin

-nasasakupan ng kabundukang Appenine ang tangway ng Italya

-isang tangway na nagmula sa timog Euoropa hanggang sa mediterranean



Romulus and Remus

Romulus (c. 771 BC[1]–c. 717 BC) and Remus (c.. 771 BC–c. 753 BC) are the traditional founders of Rome, appearing in Roman mythology as the twin[2] sons of the priestess Rhea Silvia, fathered by the god of war, Mars.. According to the tradition recorded as history by Plutarch and Livy, Romulus served as the first King of Rome.

Romulus slew Remus over a dispute about which one of the two brothers had the support of the local deities to rule the new city and give it his name. The name they gave the city was Rome. Supposedly, Romulus had stood on one hill and Remus another, and a circle of birds flew over Romulus, signifying that he should be king. After founding Rome, Romulus not only created the Roman Legions and the Roman Senate, but also added citizens to his new city by abducting the women of the neighboring Sabine tribes, which resulted in the mixture of the Sabines and Romans into one people. Romulus would become ancient Rome's greatest conqueror, adding large amounts of territory and people to the dominion of Rome.

After his death, Romulus was deified as the god Quirinus, the divine persona of the Roman people. He now is regarded as a mythological figure, and it is supposed that his name is a back-formation from the name Rome, which may ultimately derive from a word for "river". Some scholars, notably Andrea Carandini believe in the historicity of Romulus, in part because of the 1988 discovery of the Murus Romuli on the north slope of the Palatine Hill in Rome.[3]

Romulus and Remus are pre-eminent among the famous feral children in mythology and fiction.



Imperyong Romano
Imperyong Romano ang tawag sa imperyalistang paghahari na ibinunsad ng bansang-lungsod ng Roma at gayundin ng korespondeng panahon ng sibilisasyong iyon na pinamunuan ng isang autokratikong porma ng pamamahala. Ang huli ang tinatalakay dito. Sumunod ang Imperyong Romano sa 500-taong Republika Romana (510 BC – siglo 1 BC) na pinahina ng alitan sa pagitan ni Gaius Marius at Sulla, at ng digmaang sibil ni Julio Cesar laban sa Dakilang Pompey. Maraming petsa ang iminungkahi kung kailan ito naging imperyo mula sa republika. Kasama rito ang pagtatakda kay Julio Cesar bilang walang hanggang diktador (44 BC), ang pagwawagi ni Octavio, na tagapagmana ni Cesar, sa Labanan sa Actium (ika-2 ng Setyembre 31 BC), at paggagawad ng Senadong Romano kay Octavio ng kagalang-galang na pangalang Augusto (ika-16 ng Enero 27 BC).

Ang katagang Imperium Romanum (Imperyong Romano) ang pinakilalang katagang Latin kung saan ang salitang imperium ay nangangahulugan ng isang teritoryo sa isang bahagi ng mundo na nasa ilalim ng pamamahalang Romano. Mula sa panahon ni Augusto hanggang sa Pagbagsak ng Kanlurang Imperyo, naghari ang Roma sa mga sumusunod: sa Inglatera at Galia (Francia ngayon); sa halos buong Europa (kanluran ng Ilog Rhine at timog ng Alps); sa pasigan ng hilagang Africa, kasama ang katabing lalawigan ng Ehipto, sa mga lugar ng mga Balkans, sa Dagat Itim, sa Asia Menor at halos buo ng Levante. Sa makatuwid, nasakop ng Imperium Romanum mula kanluran pasilangan sa makabagong panahong ang Portugal, Espanya, Inglaterra at Francia, Italia, Albania, at Grecia, ang mga Balkanos, Turquia, at mga bahagi ng silangan at timog Alemania; patimog na sakop nito ang bahagi ng Gitnang Silangan: ang kasalukyang Ciria, Libanon, Israel, Jordan at marami pa; gayundin sa patimog-kanluran nakasama rito ang buong matandang Ehipto, at pakanluran nasakop ang pasiging rehiyon ng kasalukuyang Libya, Tunisia, Algeria at Morocco, hanggang sa mga lontitud sa kanluran ng Gibraltar. Romano ang tawag ng mga taong namumuhay sa mga lugar na ito at napapailalim sa batas Romano. Bago pa man naging monarka ito, matagal nang lumalawak ang nasasakupan ng Roma at nasa tugatog ito sa ilalim ni Emperador Trajano sa pananakop nito ng Dacia (i.e., ng kasalukuyang Romania at Moldova gayundin ang ilang bahagi ng Hungary, Bulgaria at Ukraine noong AD 106, at ng Mesopotamia noong 116 (na sinundan ng pagbabalik ni Adriano). Sa tugatog nito, kontrolado ng Imperyong Romano ang may 5,900,000 km² (2,300,000 milya kwadrado) ng balat ng lupa at nakapaloob na Laot ng Mediterreneo na kung tawagin ng mga Romano na "mare nostrum"—Latin ng “aming dagat”. Patuloy pa rin hanggang sa kasalukuyan ang impluwensyang Romano sa kultura, batas, teknolohiya, wika, relihiyon, gobyerno, militar at arkitektura ng mga sibilisasyong lumitaw sa matandang nuno nito.

Minsang inilalagay ang wakas ng Imperyong Romano sa ika-4 ng Setyembre 476 AD nang ibagsak ang emperador ng Kanlurang Imperyong Romano na si Romulo Augusto na hindi na napalitan. Subalit, si Diocleciano na nagretiro noong AD 305, ang nag-iisang huling Emperador ng di nahahating Imperyo kung saan ang kabisera ay ang Lungsod ng Roma. Matapos hatiin ni Diocleciano bilang Silangan at Kanlurang Imperyo, nagpatuloy ang bawat sanga na may kanyang istilo ng “Imperyong Romano”. Humupa at bumagsak ang Imperyong Romano ng Kanluran sa pagdaan ng siglo 5. Ang Imperyo Romano ng Silangan, na nakatahan sa Nova Roma (na ibinunsad ni Constantino I sa Griyegong lungsod ng Bizancio) at nang lumaon Griyego ang naging pangunahing wika nito na kilala ngayong bilang Imperyong Bizantino at nagpanatili sa mga batas at kulturang Greco-Romano gayunding sa mga Helenikong elemento nito at Kristiyanismong Ortodoxo sa sumunod na milenyo hanggang sa pagbagsak at pagsakop ng Constaninople (Istambul ngayon), ang naging pangalan ng lungsod ni Constantino, sa mga kamay ng Imperyong Otomano noong 1453.

Ang Pag-inog ng Imperyong Roma

Tradisyonal na ipinakikita ng mga mananalaysay ang pagkakaiba sa pagitan ng Principado, ang panahon na sumunod kay Augusto hanggang sa Krisis ng Siglo 3, at Dominado, ang panahon mula kay Diocleciano hanggang the katapusan ng imperyo sa kanluran. Ayon sa pagkakaibang ito, noong Principado (mula sa salitang Latin na princeps, “unang mamamayan”) ang katotohanan ng absolutismo ay pormal na nakakubli sa pormang gobyernong republikano habang noon namang Dominado (mula sa salitang dominus “panginoon” o “may-ari”) lantad ang imperyong kapangyarihan na may koronang ginto at mabulaklak na pang-imperyong rituwal. Kamakailan, itinatag ng mga mananalaysay na ipinahihiwatig ang situwasyon ito: ang ilang porma ay nagpatuloy hanggang panahong Bizintino, libong taon matapos itong lalangin. Ang pagpapakita ng imperyong kortes ay karaniwan na sa simula pa man ng Imperyo.

Digmaang Punic
Unang Digmaang Punic

-sa unang digmaan,nanalo ang rome.Bagamat wala itong malakas na plota.nagpagawa rin ang rome ng plota at sinanay ang mga sundalo nito na maging magagaling na tagapagsagwan sinakop ng rome ang sicily bilang tanda ng pagkapanalo

Ikalawang Digmaang Punic

-ito ay nagsimula noong salakayin ni Hannibal ang heneral ng carthage,ang lungsod ng Saguntum sa Spain na alyado ng Rome.mula Spain,tinawid nila ang timog france kasama ang mahigit na 40,000 sundalo.Tinalo ni hannibal ang isang malaking hukbo ng Rome sa cannae.Subalit sa ilalim ng pamumuni ni Scipio Africanus,sinalakay nila ang hilagang Africa upang pilitin si hannibal na iwan ang italy.sa labanan sa Zama natalo si Hannibal

Ikatlong Digmaang punic

-nag salakayin ng carthage ang isang alyado Rome,sinalakay ng Rome ang Carthage.sinnunog nito ang lungsod at binenta ang mga mamamayan bilang alipin.Kinuha ng Rome ang lahat ng pag-aari ng carthage sa hilagang africa

Banta ng Digmaang Sibil

itinuring ng magkapatid na Tiberius at gracchus na kapwa tribune ang lumalaking agwat sa pagitan ng mayaman at mahirap.Si Tiberius ay nagpanukala ng batas sa pagsasaka kung saan ang nga lupaing nakamit sa digmaan ay ibibigay sa mga mahihirap.,nais din niya na limitahan ang dami ng lupa na maaaring ariin ng mayayaman.Dahil dito pinapatay si Tiberius ng grupo ng mayayaman

Sinunsan rin ni Gracchus ang balakin ng kanyang kapatid ngunit tutol dito ang mga mayayaman.Pinapatay ng mga mayayaman ang mga tagasunod niya at si Gracchus ay nagpatiwakal.sumiklab ang serye ng rebelyon na nauwi sa digmaang sibil



Bumalik ang kaayusan nang maging diktador si Sulla.ginawa niyang 600 ang senate at inalis ang karapatan ng Assembly na maghain ng batas ng walang pasang-ayon ng senate.

Julius Caesar
Si Imperator Gajus Julius Caesar Divus (Hulyo 13, ca.. 100 BCE–Marso 15, 44 BCE) ay isang Romanong pinunong militar at pampolitika. Susi siya sa pagbabagong-anyo ng Republikang Romano tungo sa pagiging Imperyong Romano. Ipinalawak ng kaniyang pagsakop ng Gallia ang daigdig Romano hanggang sa Dagat Atlantik at nagbigay daan ito sa pagpapakilala ng mga impluwensyang Romano sa ang ngayon ay Pransya, kung saan ang mga bunga nito ay kapuna-puna. Nagdulot din ito sa pagkalipol ng mga wikang Keltik sa Gallia. Noong 55 BCE inilunsad ng Caesar ang kauna-unahang paglusob ng mga Romano sa Britain.

Nakipaglaban at nanalo ang Caesar sa isang digmaang sibil na nag-iwan sa kaniya bilang tunay at kaisa-isang puno ng daigdig Romano. Nagsimula siya ng malawakang pagbabago ng lipunan at pamahalaang Romano. Iprinoklama siyang panghabambuhay na diktador, at lubos niyang isinentralisa, o isinaisa, ang humihina at nagwawatak-watak nang pamahalaan ng Republika. Nakipagsabwatan ang kaibigan ng Caesar na si Marcus Brutus upang patayin siya nang pataksil sa pag-asang mailigtas ang Republika. Ang pagpatay nang pataksil noong Ides ng Marso ay nagsiklab ng panibagong digmaang sibil sa pagitan ng Caesarians—Octavianus, Marcus Antonius, at Lepidus—at ng mga Republikano—Brutus, Cassius, at Cicero, kasama ng mga iba. Nagtapos ang alitang ito sa pagtagumpay ng Caesarians sa Labanan sa Fílippoi, at sa pormal na pagtatatag ng Ikalawang Triumviratus nang sa pamamagitan ay kinontrol nina Octavianus, Antonius, at Lepidus ang Roma. Napatubog nanaman ang Roma sa isa pang digmaang sibil dahil sa tensyon sa pagitan nina Octavianus at Antonius na nauwi sa pagkatalo ng pangalawa sa Labanan sa Actium at ang pag-iwan kay Octavianus bilang tunay at kaisa-isang pinuno ng daigdig Romano.

Nagdulot ang panahong ito ng mga digmaang sibil sa pagpalit-anyo ng Roma mula Republika patungong Imperyo kung saan ang pamangkin ng Caesar sa tuhod at inampon niyang anak na si Octavian ang naging unang Emperor nito sa pangalang Caesar Augustus.

Kilala nang detalyado ang mga kilusang militar ng Caesar mula sa kaniyang sariling sinulat na Commentarii (Mga Pagpupuna) at maraming bahagi ng kaniyang buhay ay itinala ng mga mananalaysay tulad nina Suetonius, Ploútarchos, at Dio Cassius.

Caesar Augustus
Si Imperator Caesar Divi filius Augustus (Setyembre 23, 63 BCE–Agosto 19, 14 CE), ipinanganak Gajus Julius Caesar Octavianus Augustus at kilala bilang Octavianus sa mga mananalaysay sa unang bahagi ng kaniyang buhay bago mag-27 BCE, ay ang kauna-unahan at itinuturing na isa sa pinakamahalagang Emperador Romano, bagaman iminaliit niya ang kaniyang sariling posisyon sa pamamagitan ng pagpili ng kinaugaliang titulong pang-oligarki na princeps, madalas sinasalin bilang “unang mamamayan”. Bagaman ipinanatili niya ang panlabas na anyo ng Republikang Romano, namuno siya bilang isang awtokrata nang higit 40 taon. Winakasan niya ang isang dantaon ng digmaang sibil at binigyan ang Roma ng isang kapanahunan ng kapayapaan, kasaganaan, at imperyal na kadakilaan.

Sa kaniya ipinangalan ang buwan ng Agosto, at sinasabi ring ninuno niya ang maalamat na bayaning Aeneas ng epikang Aeneis ni Vergilius.[1]

Mga emperador na Romano

1.Tiberius

2.Caligula

3.Claudius

4.Nero

5.Vespasian

6.Nerva

7.Tojan

8.Hadrian

9.Antonius Pius

10.Marcus Aurelius

Pax Romana
Ang Pax Romana (Linatin sa "Kalinaw nga Romanhon") mao ang dugay-dugay nga panahon sa kalinaw ug minimal nga ekspansyon sa puwersang militar sa Imperyong Romano niadtong una ug ikaduhang siglo PK. Tungod kay kini naestablisar ni Emperador Augustus, usahay gitawag kini nga Pax Augustea. Ang yugto misugod sa 27 BK hangtod 180 PK.